Дизайн-фикррони

Ва инструменти аввали тадқиқоти майдони мушкилоти, ки барои он ман аз таҳти дил дарёфт намудани ҷой дар таҷрибаи шумо тавсия медиҳам –ин  инструменти дизайн-ақдидарони мебошад. Дар асл ин на танҳо инструмент барои тадқиқи мушкилот ва  пурсишҳои бенефициарҳои шумо мебошад, ин канваест, ки ба воситаи он шумо метавонед шумораи зиёди лоиҳаҳои инновациониро амали намоед.

Моҳияти ин усулро асосан мумкин аст бо он тавсиф кард, ки  мо ташаббусҳои худро на бо фармоиш аз боло ба нақша мегирем, аммо аз фармоиши давлат ва ё донор ва ҳатто на аз хоҳиши худ, ниятҳои худ. Пеш аз ҳама мо лоиҳаҳое мекашем аз талабот, аз дард, аз хоҳиш ва манфиатҳои бенефициари охирин. Аз ин сабаб ҳам қадами авал аз чор қадам дар ин усул аз он иборат аст , ки то ки эмпатия зоҳир карда шавад.

Эмпатия – ин қобилияти ҳар як инсон барои дарк кардани ҳолати дигар инсон аст. Ва ин усул хеле аҷоиб  усулҳои дигари анъанавии тадқиқи талаботҳоро пурра мекунад, ба монанди усулҳои социологи, маркетинги ва намудҳои дигари тадқиқот.

Ҳамин тариқ дизайн-ақидарони чор қадами асосиро дар бар мегирад. Ман ҳозир онҳоро номбар мекунам, мухтасар мо аз руи мазмуни ҳар як қадам гуфта мегузарем. Марҳилаи аввал – ин эмпатия. Воридшавии таҷрибае ки бенефициарҳои муайяни мо аз сар мегузаронанд. Онҳо метавонанд хеле ва хеле гуногун бошанд.

Дуввум – дар асоси ин инсайтҳо, ки мо интихоб кардем  мо мутамарказ мешавем, дар дардҳои муайяни решави муттаҳид мекунем, ки мо дар марҳилаи эмпатия ҷудо кардем. Севвум –  дар асоси дардҳои ҷудошудаи гуруҳбандишуда  мо имконияти амали кардани ҳалҳоро дорем. Чорум қадами ниҳоӣ, вақте мо аллакай намудгири кардем, санҷиш кардем ҳалҳои пешниҳодшударо, мо имконият дорем онҳоро ворид намоем, тавсия намоем ва мукаммал гардонем.

Акнун бо мазмуни кутоҳи ҳар як қадам шинос мешавем, то ки шумо тасаввури комил бошад, ки кадом имкониятро ин усул медиҳад. Якум ва марҳилаи муҳим  дар дизайн-ақидарони — ин марҳилаи эмпатия аст. Инҷо мо метавонем инструментҳои хеле гуногунро истифода кунем, ки ман ҳозир ба шумо медиҳам ва бо онҳо шумо метавонед дар курсҳои ҷудогона шинос шавед. Адабиёти зиед, маводҳои ройгон ҳаст, ки барои шумо дастрас мебошад, инчунин барои ҳар кадом инсони шавқмандшуда. Қадами аввали эмпатия пеш аз ҳама аз коркарди шахсиятҳо иборат аст.

Персонаҳои бенефициарҳои мо – инҳо на аудиторияи ҳадафи аст, ки бо онҳо мумкин аст мо аллакай бо коркардан одат шудааст. Аудиторияи ҳадафи чист? Ин кадом профили социодемографи – мардон, занон, синну сол, дараҷаи оилави, дараҷаи кори, дараҷа: резидент/ғайри резидент, муҳоҷир/ғайри муҳоҷир ва ғайраҳо. Яъне ин ҳамаи тавсифномми социодемографии одамони гуногун аст. Мо на дар бораи аудиторияҳои ҳадафи ва бенефициарҳо,  гуруҳҳои ғайриҳадафи сухан мегуем.

Мо дар бораи профили психографи сухан мегуем, мо аз чунин метрикаҳои хеле муҳим қадам ба қафо мегузорем ва онҳоро ба воситаи тавсифномаҳо пурра мегардонем.

Масалан, агар лоиҳаҳои тибби ва ташкилотҳои мизоҷиро гирем, ҳастанд беморони онкологи, ки аввалин бор бо зарурати гузаронидани як қатор маросимҳо ру ба ру мешаванд. Ҳастанд сиҳатшудагон, ки аллакай таҷрибадор, ки на курси аввалин табобатро мегиранд, яъне химиотерапия ва шифогири. Яъне барои ин одамон он хизмате ки шумо пешниҳод мекунед, хеле метавонад фарқ намояд. Аз ин сабаб ҳам онҳое ки аввалин маротиба меоянд, онҳо на танҳо метавонанд дар ҳолати асабони,  дар таҳлука, дар парешони аз он ташхисе ки зери суол аст қарор дошта бошанд, балки дар асабонии иловаги аз он ки ба онҳо чизе фаҳмо нест, қарор мегиранд.

Ташкилоте ки бо онҳо машғул аст, инро мефаҳманд, барои он ки онҳо дар дохили раванд қарор доранд – ин мутахассисони тибби мебошанд.

Аммо шахсе ки аввалин маротиба барои маслиҳат муроҷиат мекунад, вай дорои асабонияти иловаги мешавад. Ва бо вай бояд кор кард ва барои чунин одамон лоиҳаҳои дигар лозиманд. Худи ҳаминро мо дар бораи одамони таҷрибадортар мегуем – дар бораи одамоне ки на як бору ду бор аз чунин маросимҳо гузаштаанд, ҳамчун табобати, ҳамчунин ҳуқуқи ва дигарҳо. Ва фаҳмо аст ки дар пеши онҳо вазифаи комилан дигар истодааст. Ва лоиҳаҳо барои онҳо метавонанд чунин набошанд, чуноне ки мо барои онҳое ки бо чунин мушкилот аввалин маротиба дар ҳаёташон ру ба ру шудаанд.

Ин инструменти эмпатия  на танҳо дар он ҳолате ки ман ҳозир номбар кардам мавриди истифода қарор мегирад балки дар ҳама ҷо, ки дар он одамон ҳастанд, истифода мешавад. Ва аввалин одамон– ин ҳамаи мо ва бенефициарҳои мо. Ва коркард кардани персонаро ман умуман ҳар кадом ташкилотро пешниҳод мекунам. Барои он ки ин барои ташкилоте мавриди истифода аст, ки масалан бо одамони маъюб кор мекунанд. Як тарафи кор, вақте одами маъюбияти модарзод дошта ва тарафи дигар вақте ин  маъюбиро ҳозир гирифта бошад. Ин персонаҳои гуногунанд, ин интизориҳои гуногунанд. Ин эҳсосот, тарс, ҳиссҳои гуногун мебошад.

Шумо метавонед мутахассиси соҳаи худ бошед. Аммо ин одамон ва ташкилотҳо ки бенефициарҳои шумо мебошанд, онҳо мутахассисони ҳаёти худ мебошанд, онҳо мутахассисон дар он мебошанд ки чи тавр руз аз руз аз сар гузаронида мешавад. Ва инро бояд қабул кард, эҳтиром кард ва аз он асос гирифт то ки ҳаракат давом дода шавад, баробари он лоиҳа барои онҳо сохта шавад. Дар ин марҳилаи эмпатия тамом намешавад.

Баъди он ки мо бо шумо бенефициари худро персонификатсия мекунем, онҳо метавонанд якчанд нафар бошанд– 4, 5, 7, ба ҳисоби миёна дар лоиҳаҳои мо тақрибан  ҳамон қадар персонаҳоро коркард мекунем. Ба мо хеле муҳим аст ки бо онҳо мусоҳибаи амиқ гузаронем ва ё назорат амали намоем, вақте мо имконияти нишаст бо шакли махсусро дорем. Шумо метавонед онро дар маводҳои Иловаги бароварда гиред. Ва назорат кунед ки чи тавр масалан ин мизоҷ рафтор дорад дар ВЕЛКОМ-зона, дар зонаи дурудии дар клиника. Ва ё дар ташкилоти маслиҳатии шумо ки бояд ба вай маслиҳат диҳед.

Вай чи рафтор дорад? Вай аз остона мегузарад? Магар вай метавонед инро худаш амали кунад? Ва ё ба вай ҳатман ёрдам ҳар боре лозим мешавад. Ба вай то чи қадар осон буд то ба шумо, ва ё то клиника рафта расад? Вай ба кадом ташкилоти дигар, масалан, давлати то ки ҳуҷҷатҳро гирад, ва ё ягон маводи маълумоти гирад, он ки ба вай чи фаҳмо ва чи номаҳмо аст? Барои чи вай аксаран, масалан, бо телефон занг мезанад. Ба ки занг мезанад? Ва фарзияҳои шумо дар ин ҷой хеле муҳим аст.

Ман гуфтан мехоҳам ки чунин як амали назорад ва ё амали мусоҳибаи амиқ метавонад 20 то 30 фаҳмиш диҳад оиди он ки пештар мо дарк намекардем. Чунки мо дар дохили ташкилот будем, барои он ки мо дар мавқеи мутахассис будем.  Ба мо чунин менамуд ки мо медонем ки ба ин бенефициарҳо чи лозим аст. Ва ин ҳамчунин дуруст аст. Барои он ки шумо эксперт ҳастед дар он коре ки мекунед. Аммо боз такрор мекунем, ба мо хеле муҳим аст фаҳмем, дарк кунем ва қабул кунем,  дар чиянд экспертони мо, дар айни замон мизоҷони мо.

Боз ҳам ба ҷои мизоҷон шумо метавонед шахсони комилан гуногунро гузоред. Шумо метавонед шахси воқеиро гузоред,  айнан инчунин ташкилотҳои шарики ва инчунин мумкин аст чунин кард бо ташкилотҳои давлати низ. Барои он ки агар масалан, мақомоти ҳифзи ҳуқуқро гиред ва ё ҷомеаи тиббиро гирем, шумо медонед ки дар он ҷой инчунин персонаҳои гуногун, талаботи гуногун ҳастанд. Масалан, соли барориш аз академия ва ё донишгоҳи тибби. Дар онҳо омодагии гуногун аст. Ин наслҳои гуногун аст. Ба баъзеҳо хониш ва дарк кардани маълумоти экспертии шумо осон аст аз нигодорандаҳои чопи, ба дигарон – комилан ноқулай аст. Ва ноқулай аст онро бо худ гирифта гаштан. Чунки дар вақти холигии худ, дар онҳо имконият аст чизеро бинанд, ба онҳо қулай аст инро дар телефон бинанд.

Агар шумо марҳилаи эмпатияро иштирок накардед, ки ба назорат аз болои ҳамчун муайян, масалан намояндаи ташкилоте ки бо вай кор мекунед, тренинг, машварат мегузаронад, маълумоти аз шумо гирафтаро меомузад. Яке аз инсайтҳо,  ки онро ба шумо гуфтаниям, навтарин аст, мо пештар  ҳуҷҷатҳои зиёдро бо  почтаи электрони ирсол мекардем.

Солҳои охир аксаран хоҳиш мекунанд ба мессенджерҳо фиристем. Мессенджерҳоро мо асосан аз телефони мобили мехонем. Мутобиқтан, мо одат кардаем презентацияро мо дар шакли уфуқи омода кунем. Муҳим нест чи тавр шакл доранд. Презентацияи лоиҳа, смета,  пешниҳод, барномаи тренингҳо ва ғайраҳо. Ҳозир дар асоси эмпатия ва минҷумла назорат, ман мебинам, ки ба одамон ноқулай аст ҳуҷҷати уфуқи шакл доштаро дар шакли амудӣ бинанд. Онҳо доиман масштабро калон мекунанд. Пас маводҳои маълумотии худро  ки ба воситаи онҳо мехоҳед маълумоти муҳимро ба воситаи онҳо ба бенефициарҳо расонед, дар шакли вертикали ва шрифтҳоро калонтар намоед.

Худи ҳозир ман инструментҳои базавии ин марҳилаи эмпатия ва усули дизайн-дарккуниро тавсиф кардам. Ин маънии онро надорад ки бо инструментҳо маҳдуд шудан мумкин аст. Аммо афзалтар аст аз онҳо шуруъ карда шавад барои он ки қувваи марҳилавии мушкилоти тадқиқоти ҳис карда шавад. На он мушкилоте ки шумо мебинед ҳамчун мутахассис дар соҳаи худ, балки он мушкилоте ки пайдо мешаванд, оне ки дар тарафи бенефициари шумо дигар мешаванд. Ин экспертизаи онҳо аст, ва ақлона нест ки онро истифода набарем дар лоиҳаҳои худ. Ҳозир мо мухтасар марҳилаи дигарро дида мебароем – ин фокусировка аст.  Пас дар марҳилаи эмпатия мо маводи хеле зиёдро ҷамъ кардаем.

Чи тавре ман гуфтам, аз як усул, аз як назорат, аз як мусоҳиба мумкин аст аз 20 то 30 хулосаҳо ба даст овард ва онҳо бештар гуногун мешаванд. Бештаран, шумо мебинед ки онҳоро гуруҳбанди кардан мумкин аст аз руи критерияҳо. Масалан, критерияи муайян – ҳамкории  медиаҳои иҷтимои. Ва дар он ҷой метавонад як қатор ноқулаиҳо бошад ва ё баръакс, як қатор ҳалҳои хеле қулай, ки онҳоро бенефициарҳои шумо истифода мебаранд.

Вай ё масалан, агар сухан дар бораи ҳаракати ҷисмони ва ё дастраси ба маълумот, амали дахлдошта ба комуникатсия равад. Сухан дар бораи он меравад, ки барои мутамарказ шудани ин, мо наметавонем дарҳол аз болои ҳал кор кунем, масалан 75 мушкилоти хеле гуногун. Ин ҳама оқибат аст. Ба мо лозим аст ки вақти худро ба аломатҳо сар кунем, балки ҳамчун духтурони маълумотнок фикр кунем: дар куҷост мушкилоти асоси, сабаби дохили, ки дар асоси ин кластерҳо хобидааст?!

Вай баъди он ки шумо тавонед мутамарказ шавед, гуруҳбанди кунед ин мушкилотро, вазифаи тамоми ташкилот  пеш аз омодакунии лоиҳа фикр кардан аст, барои чи муҳим аст ин барои бенефициари шумо? Дар ҳақиқат дар ин лаҳза чи сабаб мешавад? Мисолҳоро дар бораи тиб давом медиҳем,  то ки дар шумо фаҳмиши пурра пайдо шавад.

Мо волидони асабониро мебинем  дар минтақаи интизори, агар мо бинем, ки кудаки онҳо химиотерапияро гузашта истода бошад. Ва дар оилаи имконияти гузоштани оилаи худ нест (насли калонтар ва ё фарзандони хеле хурд) гузоштани онҳо бо доя ва ё хешони дигар, онҳо бо ҳамроҳии онҳо меоянд, бо интизории кудак. 

Мутобиқатан, магар ба мо лозим аст ки қулайии муҳитро ҳал кунем, инро барои одамони интизор дар толори интизори  қулайтар намоем?!

Мисол бо кейсҳои тиббиро давом медиҳем. Дар рафти назорати бевосита шумо мебинед, ин ғайриимкон аст ки дарк карда нашавад, атмосфераи махсуси асабиятро. Дар минтақаҳои интизори дар мақомоти давлати ва ё  дар клиника, ва ё ҳатто дар ташкилоти шахсии шумо, ки ҳамкори бо мизоҷон, бенефициарҳо, шарикон, ба тавре сохта шудааст. Ва ин он чизест ки мо мебарорем, яке аз решаҳое ки мо дарк кардем. Минбаъд мо маҳз аз болои ташкилоти интизории идори кор мекунем, идораи анбуҳи мизоҷони шумо ва ё мизоҷон, ки ба назди мо барои фокус-гуруҳ ва ё барои чизи дигар меоянд. Ва аллакай муайян аз болои ин мушкилот шумо минбаъд низ кор мебаред, баробари коркард кардан, санҷиш кардан, прототип кардан ва ворид кардани ин ё он ҳал. Ин бошад мавзуи модули чорум аст.

Аз ин сабаб ҳам ман ба пауза мегузорам баҳси усулҳои дизайн- дарккуниро,  ва мо ба блоки дигар – тадқиқи мушкилот мегузарем.

Боз як кейси кутоҳи байналхалқи, ки ҳам кишварҳои Осиёи Маркази ва ҳам умуман кишварҳои гуногуни ҷаҳонро дар бар мегирад, ки бо онҳо ман тавсия медиҳам ки ҳатман шинос шавед. Дар он ҷой маълумоти иловаги хеле зиёд аст, дастурҳо ва ғайраҳо, ин гузаронидани Сервис-Джем аст. Мумкин шумо оиди он шунида бошед. Агар не бошад, хеле тавсия медиҳам.

Сервис-Джем чист? Ин чорабинии краутсорсингии сервисист, вақте аксари экспертон аз кишварҳои гуногун ба ҳалли ягон мушкилоти иҷтимои ҳамроҳ мешаванд. Он ҳар сол гузаронида мешавад. Инак дар бораи чи ман гуфтаниям?! Оиди он ки ин сессияҳо, ҳуҷумҳои ақлии  экспертони гуногун аз соҳаҳои гуногун, аз руи усусли дизайн-ақлрони гузаронида мешаванд. Масалан, дар 2021-ум Сервис-Джем пурра ба ҳалли мушкилоти утилкунии партовҳо бахшида шуда буд.

Ва боз, аввалин чизе ки мо сар кардем ин иштирок дар ин Сервис-Джем буд – ин,  табиист, марҳилаи эмпатия ва мусоҳибаи умқи. Мо якчанд мусоҳибаҳои амиқ гузаронидем барои он ки фаҳмед ки кадом мушкилот, кадом хоҳишҳо, кадом шавқмандиҳоро доранд занҳои хонашин, ки партовҳоро утил мекунанд, то чи андоза бештар онҳо онро мепартоянд. Инчунин ташкилотҳои калонро омухтем ки инчунин бо чунин мушкилот кор мекунанд.

Ва ширкатҳои зиёд, тимҳо, ташкилотҳои ғайритиҷори аз руи ин методология ҳалҳои инновационии худро коркард мекунанд ки барои онҳо сипас овоз медиҳанд ва ин ҳалҳо бейдж марк мешаванд. Сипас дар минтақаҳои гуногун амали мекунанд, имконияти васеъкуни дар тамоми ҷаҳонро доранд.

Ман хеле тавсия медиҳам бо ин кейсҳо шинос шавед, ва барои тадқиқи мушикилот истифода кунед, ки дар методологияи дизайн-фикрони ворид шудаанд.